Europarlementariër Kati Piri reageerde op Nico Schrijvers lezing. Zij stelt dat het opkomen voor rechtvaardige sociale verhoudingen en het verdedigen van democratie, rechtsstaat en mensenrechten in de sociaaldemocratische politiek onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
Op 9 november vierden wij het 25-jarig jubileum van de val van de Berlijnse muur. Die val symboliseert het einde van een tweedeling op ons continent. Het hoge tempo waarin vervolgens fundamentele vrijheden, democratisch bestuur en rechtsstaat zich ontwikkelden in het post communistische deel van Europa was een prestatie van jewelste. Daarmee werd ook het fundament gelegd voor een forse uitbreiding van de Europese Unie die daaraan vooral de voorwaarde van respect voor de Europese waarden had verbonden. We noemen dat ook wel de ‘ziel’ van Europa: een mix van typische waarden en culturele overeenkomsten. Deze heeft duidelijk een christelijke/joodse oorsprong.
Respect voor waarden binnen de EU
De waardengemeenschap Europa en de kernwaarden zoals opgenomen in het Verdrag van de Europese Unie en andere belangrijke verdragen zoals die van de Raad van Europa, hebben niet aan belang ingeboet en zijn nog steeds het nastreven waard. Een ‘waardenloze’ EU zou immers niet meer zijn dan een zielloos, puur op handel gebaseerd en door belangen gedicteerd samenwerkingsverband. Laten we eerst bezien hoe het gesteld is met het respect voor die waarden binnen de EU. Als daaraan iets hapert, heeft dat ook een negatieve impact op onze geloofwaardigheid naar buiten. Neem de kwaliteit van de rechtsstaat. Daar valt wel wat op aan te merken. Het meest duidelijke voorbeeld is het Hongarije van premier Viktor Orban. In een kort tijdsbestek zijn de nog broze democratische instituties uitgehold door een autoritaire leider. Ook de individuele en collectieve mensenrechten raken in Europa regelmatig in de knel: kinderen in de cel in Nederland, discriminatie van seksuele minderheden en van Roma in veel Europese landen. De lidstaten zijn meestal niet geneigd elkaar op zulke tekortkomingen aan te spreken. Gelukkig zijn er ook zeer goede voorbeelden van het tegendeel – van een EU die als één blok opkomt voor fundamentele waarden zoals nationale soevereiniteit en respect voor de internationale rechtsorde tijdens de Oekraïne-crisis.
Europese waarden bij de buren
En wat doen we bij de buren? Daarmee onderhoudt de EU verschillende relaties die mede de mate van invloed bepalen. De invloed is het grootst waar EU lidmaatschap in het verschiet ligt: de landen in de westelijke Balkan en Turkije. Waar vroeger kwesties met betrekking tot de rechtsstaat pas aan het einde van de rit aan de orde kwamen, beginnen en eindigen onderhandelingen nu met de hoofdstukken over de rechtsstaat. Daarmee hebben ze prioriteit tijdens de hele onderhandelingsrit. Ook bij Turkije, het meest omstreden kandidaat-lid. Als rapporteur voor de onderhandelingen met Turkije namens het Europees Parlement geef ik de hoogste prioriteit aan deze kernwaarden. Ik uit mijn zorgen over de niet altijd duidelijke scheiding van machten, de zorgwekkende situatie rondom de persvrijheid en leg de nadruk op het respect voor mensenrechten. Waarom? Omdat als Turkije op een dag lid wil worden van de EU, het aan deze hoge maatstaven moet voldoen.
Voor Oosterburen van de EU zoals Moldavië, Oekraïne en Georgië geldt dat de samenleving heen en weer wordt geslingerd tussen de waarden, zoals die door de EU worden uitgedragen, en, zeg, “Russische” waarden zoals die zijn samen te vatten onder de noemer van het ‘Poetinisme’. Er dreigen twee fundamenteel tegengestelde waardengemeenschappen te ontstaan in Europa. Het conflict rond Oekraïne is daarvan een uiting zoals ook het disfunctioneren van een aantal pan-Europese organisaties.
Kleurloos burgerschap
Wij hanteren een concept van kleurloos burgerschap – van gelijke rechten en plichten – waarbij voor iedereen plek is in een inclusieve en pluriforme maatschappij binnen een Europa waar grenzen geen muren mogen zijn. Dat is wat ons onderscheidt van president Poetin, die pro-Russische sentimenten aanwakkert, uitgaat van het recht van de sterkste en collectieve waarden benadrukt ten koste van de mensenrechten van elk individu. Zo ontstaan er botsingen. De afspraken die we in Europa als geheel met elkaar hebben gemaakt over het respect voor elkaars soevereiniteit en het naleven van mensenrechten worden niet meer nagekomen door Rusland. Dat maakt de huidige crisis in het oosten van ons continent ook zo ernstig. Samenwerkingsverbanden zoals de OVSE (verantwoordelijk voor veiligheid) en de Raad van Europa (de mensenrechtenclub), die nog tijdens de Koude Oorlog zijn ontstaan, bieden geen uitkomst meer.
Opkomen voor waarden
De vraag waar we nu voor staan is dan ook of wij de waarden waarop de Europese Unie gebaseerd is actief blijven uitdragen. Het opkomen voor deze waarden – het idealisme dat daarachter zit – is mij veel waard. Als dat ‘soft’ wordt genoemd, dan moet dat maar. Cynische machtspolitiek past niet bij ‘mijn’ Europa. Als pure macht beslist, dan zijn het altijd de zwakkeren die het afleggen.
De val van de Berlijnse muur maakte in symbolische zin de weg vrij voor een democratische samenleving. De weg daarheen is echter lang en vol hobbels, waaronder ingrijpende hervormingen die onrust binnen de maatschappij kunnen veroorzaken. De EU moet zich daarom blijven inzetten voor de landen die deze weg zijn opgegaan. De kern van sociaaldemocratische politiek is enerzijds het opkomen voor rechtvaardige sociale verhoudingen – voor het principe van solidariteit met de zwakkeren zoals vormgegeven in het Rijnlandse model – en anderzijds het verdedigen van democratie, rechtsstaat en mensenrechten. Het een kan niet zonder het ander.
Door Kati Piri, Europarlementariër voor de PvdA