De PvdA staat er slecht voor. Als de peilingen waarheid worden, is de partij nog maar een schaduw van wat zij ooit was. Kiezers lopen niet meer warm voor de PvdA. Haar aantrekkingskracht is tot een minimum gedaald. De enige positieve en optimistische geluiden over de PvdA hoor ik in eigen kring, tussen de actieve leden. Er is geen maatschappelijke beweging meer die de PvdA draagt. De actieve leden bestaan hoofdzakelijk uit ambitieuze mensen voor wie deze partij de springplank is voor een actieve politieke en bestuurlijke carrière. Dat is op zich niet verkeerd, maar wel een te beperkt en te eenzijdig draagvlak.
Ideologische verlegenheid
Ondanks het waardedebat en de goede intenties is er ideologische verlegenheid. Men komt dikwijls niet veel verder dan een verwijzing naar onze ‘idealen’. Woorden als ‘het moet eerlijker’ bieden misschien bij sommigen een vertrouwd gevoel, maar hebben inhoudelijk weinig om het lijf. Kritiek leidt vaak tot de reflex dat we ons verhaal beter moeten uitleggen; een poging om het gebrek aan een werkelijk inspirerend verhaal te verdoezelen. ‘Waar visie ontbreekt, verkommert het volk’ wist Joop den Uyl reeds.
Maakbaarheid
Zowel het vertrouwen in de maakbaarheid van de samenleving als de veronderstelling dat onze westerse parlementaire democratie het beste politieke model is, berust op een misvatting. De maakbaarheid van de samenleving is vooral een linkse illusie. Liberalen en conservatieven zijn in dat opzicht sceptischer en daardoor realistischer. Uit het verlichtingsdenken (van liberalen en socialisten) stamt de idee dat democratie het beste de wil van het volk vertegenwoordigt. Politieke vertegenwoordigers en bestuurders ontlenen hieraan de aanmatigende veronderstelling dat zij namens het volk optreden. De vaak irreële verwachtingen van dat volk maken dit echter tot een complexe, vaak onmogelijke opdracht, waardoor inhoudelijke beleidsbeslissingen altijd worden gecompromitteerd. De PvdA heeft een te groot vertrouwen in de mogelijkheid door wetgeving de maatschappij te sturen. Het gevolg daarvan is echter meer bureaucratie, een groter gevoel van onvrijheid en het zet de overheid als tegenstander op afstand. Het conservatieve gedachtegoed – behoud en bescherming van het goede – zou wel eens een belangrijke correctie op het linkse denken kunnen zijn en tegelijkertijd ruimte bieden voor nieuwe creatieve gedachten.
‘Liberale’ vrije marktpolitiek
Op economisch gebied bevordert de PvdA de ’liberale’ vrije marktpolitiek. Slechts op onderdelen worden de scherpe kantjes eraf gehaald. We zijn niet in staat om vanuit een sociaaldemocratisch perspectief meer tegenspel te bieden. Sinds de val van de muur en het communisme zijn er geen nieuwe, zinvolle en praktische ideeën opgekomen over een nieuwe socialistische economie. Ook Piketty vervalt na een goed onderbouwde analyse in oude oplossingen. Volgens mij is het absoluut noodzakelijk meer afstand te nemen van de liberaal kapitalistische uitgangspunten en een nieuwe socialistische economie uit te vinden.
Vormingsprogramma
Er is nieuw draagvlak nodig voor een echte en vernieuwende sociaal democratische beweging. Onze samenleving hunkert naar een nieuw verhaal. Niet zo alomvattend en dwingend als vroeger, maar wel stimulerend. Daarbij zijn religie en levensbeschouwing nodig en een vormingsprogramma in een nieuwe activerende vorm. Mensen die verlangen naar een nieuwe samenleving, verenigt U!
Door Leo Steinhauzer