Tijdens de Banning Conferentie van 22 november 2015 sprak Maaike van Diepen over belastingontduiking. “Een grote meerderheid van de Europese bevolking vindt belastingontwijking door multinationals immoreel. Bedrijven moeten hun fair share betalen.”
‘Leuker kunnen we het niet maken.’ Dit zijn de alom bekende woorden van onze Belastingdienst. Belasting betalen is namelijk niet leuk en dat zegt nota bene ons eigen overheid zelf. Dus als je dan minder belastingen kunt betalen, waarom niet? De overheid stimuleert dit zelfs, bijvoorbeeld door burgers belastingvoordelen aan te bieden bij het kopen van een energiezuinige auto. Maar ook aan bedrijven die zich willen vestigen in Nederland. Belastingen als omkoopmiddel voor burgers en bedrijven.
Belasting als moreel verschijnsel
Dat roept de vraag op waarom we eigenlijk belasting betalen. Want we willen wel veilige wegen, goed onderwijs voor onze kinderen en goede ziekenhuizen wanneer we ziek zijn. Volgens Peter Sloterdijk, een bekende Duitse filosoof, is belasting een moreel verschijnsel. Je betaalt belasting niet aan de overheid, maar aan je medeburgers. Het gebruik van belastingen ten behoeven van inkomensherverdeling is het bewijs van dit morele karakter.
Dus is de verontwaardiging van het publiek over multinationals die belasting ontwijken goed te begrijpen. Want het is onvoorstelbaar dat Apple 100 miljard dollar wegsluist naar belastingparadijzen en Google via internationale constructies slechts 1% belasting betaalt.
Terwijl de belastingdruk op burgers alleen maar is toegenomen, is het vennootschapsbelastingtarief voor bedrijven wereldwijd alleen maar verder aan het dalen. Waarom? Omdat landen met elkaar wedijveren zodat bedrijven zich vestigen in hun land. Maar het is een mythe dat een bedrijf zich ergens vestigt vanwege fiscale voordelen. Politieke stabiliteit, goed opgeleide werknemers, een goede infrastructuur, een goed rechtssysteem – ze zijn allemaal noodzakelijk voor rendabele investeringen. De ironie is dat dit juist afhankelijk is van belastingen.
Brievenbusfirma
Fiscale voordelen leveren – in tegenstelling tot duurzame investeringen – de zogenaamde ‘brievenbusfirma’ op. 14.000 telt Nederland er. Ze hebben geen werkelijke activiteiten, maar bestaan alleen op papier. Nederland staat wereldwijd op de eerste plaats als het gaat om de omvang van inkomende en uitgaande directe investeringen. Maar liefst 4000 miljard euro stroomt er door Nederland. Volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) moeten deze cijfers in het licht worden gezien van de voordelige fiscale regelingen die Nederland aanbiedt. Die 4000 miljard euro stroomt namelijk door de brievenbusfirma’s heen. Nederland wordt daarom ook wel een doorsluisland genoemd.
Dit is allemaal legaal. Maar uit onderzoek blijkt dat een grote meerderheid van de Europese bevolking belastingontwijking door multinationals immoreel vindt. Dan rijst de vraag, wie heeft de verantwoordelijkheid om moreel te handelen, de overheid of bedrijven zelf?
Ethiek pur sang
Belasting betalen is ethiek pur sang. Maar binnen multinationals is hiervoor nauwelijks besef. Weinig belasting betalen was een no-brainer en werd afgehandeld door de financiële afdeling, geen boardroom-discussie werd hieraan gewijd. Dat is veranderd. Agressieve fiscale constructies brengen risico’s met zich mee, onder andere reputatieschade. Eerlijke belastingen worden daardoor langzaamaan een boardroom-issue en een thema binnen het maatschappelijk verantwoord ondernemen-beleid van een bedrijf.
Overheden zien graag dat bedrijven zelf het heft in eigen handen nemen, maar bedrijven wijzen ook graag met hun vinger naar de wetgever. Dinsdag 17 november 2015 zaten onder andere Disney, Facebook, Amazon en IKEA in Brussel bij de zogenaamde TAXE Commissie, een parlementaire commissie die onderzoek doet naar de belastingafspraken tussen multinationals en belastingdiensten. Alle multinationals waren het met elkaar eens, ze houden zich aan de wet en als ze verdergaand commitment moeten maken, dan moet de wetgever die maar aangeven.
Overheid en bedrijfsleven wijzen misschien naar elkaar, overheden onderling spannen hierin de kroon. Overheden beconcurreren elkaar met belastingvoordelen, al dan niet onder het mom van een gunstig investeringsklimaat of door de invloed van hordes lobbyisten vanuit het bedrijfsleven.
Maatschappelijke discussie
Wat mij betreft moeten we een maatschappelijke discussie voeren over deze twee items. Als je belasting niet alleen aan de overheid, maar aan je medeburgers betaalt, kunnen we alleen gezamenlijk bepalen wat een ‘fair share’ is. Een belangrijke, maar nu ontbrekende, vereiste daarvoor is transparantie. Uitwisseling van informatie tussen overheden is wat dat betreft dan ook niet voldoende. De belastingconcurrentie waar onze overheid aan meedoet kent verliezers, vooral bij het MKB, dat een gelijk speelveld mist, en de particuliere belastingbetaler, die de ontbrekende belastinginkomsten mag ophoesten. Dubieuze belastingafspraken en de race to the bottom leiden tot rechtsongelijkheid die de het sociaal contract tussen overheid en maatschappij aantasten en de reputatie van een bedrijf in de waagschaal stellen.
De weg eruit is enerzijds internationale samenwerking tussen overheden om belastingontwijking aan te pakken en grotere transparantie. Als belastingbetaler hebben we het recht te weten wie de free riders zijn. Welke afspraken kunnen multinationals met de belastingdienst maken en welke invloed hebben bedrijven op de politieke besluitvorming? Alleen dan kan het vertrouwen tussen burger en overheid hersteld worden en wordt belasting betalen niet alleen leuker, maar ook eerlijker.
Door Maaike van Diepen (coördinator Tax Justice NL)