“The state can best be secular, but society is not.” Het is het beste als de staat neutraal is en als deze alle groepen en instellingen – algemene, protestantse, katholieke, islamitische enzovoort – gelijk behandelt. Dat is een van de kernpunten in het concept-manifest van de ILRS (International League of Religious Socialists) dat op het ILRS-congres in september in Oostenrijk wordt het vastgesteld. De Banning Vereniging is lid van de ILRS.
Een neutrale overheid die alle levensbeschouwingen en organisaties gelijk behandelt: het klinkt zo logisch en het is in Nederland ook heel lang vanzelfsprekend geweest. Maar de norm lijkt in veel Europese landen te verschuiven, als je de gesprekken in de ILRS hoort. Normaal is niet godsdienstig zijn. Dat heeft gevolgen voor hoe je aankijkt tegen de invulling van de scheiding van kerk en staat. En hoe je aankijkt tegen godsdienstige uitingen in het openbaar.
Worstelen
Europese ILRS-afdelingen, meestal onderdeel van de sociaaldemocratische partij in hun land, worstelen met de scheiding van kerk en staat, in hun land maar ook in hun partij. Zo kun je – heel vreemd voor iemand uit Nederland – Zweedse sociaaldemocraten tekeer horen gaan tegen ‘de humanisten’ in hun land, die daar kennelijk het voortouw hebben onder de extreme secularisten. Terwijl in Nederland de humanisten juist actief zijn in Trefpunt PvdA en levensovertuiging. Wij hebben wel Wilders, die van het waarschuwen tegen islamisering zijn mantra heeft gemaakt. Hij heeft een website MoskNee.nl geopend. Hij wil geen ‘islam in onze publieke ruimte’. Ook uit andere hoek groeit de druk om godsdienstige uitingen te weren uit de publieke ruimte. Het kabinet bereidt een verbod voor op gezichtsbedekkende kleding in onder meer het onderwijs en in overheidsgebouwen, terwijl iedereen weet dat gezichtsbedekking bij carnavalsoptochten wel mag.
‘Niets’ is ook iets
Waar liggen de grenzen als het gaat om de vrijheid van godsdienst en de scheiding van kerk en staat? Het manifest van de ILRS reikt gedachten aan bij deze vragen. Het verzet zich niet tegen secularisme, integendeel. Dat is, in een pluriform land met verschillende godsdiensten, juist nodig om de verschillende geloofsgemeenschappen én de democratische instellingen te beschermen. “We verzetten ons tegen intolerante secularisten die alle religieuze uitingen willen verbieden binnen de publieke sfeer, zoals religieuze kleding, outfit, activiteiten, etc. Secularisme en atheïsme zijn levensovertuigingen, net als religies. Niemand kan de publieke sfeer opeisen voor zichzelf,” aldus het manifest. Wie qua geloof zegt ‘ik ben niets’, is dus ook iets.
Andere economische orde
Als ware sociaaldemocratische organisatie besteedt de ILRS in het manifest ook aandacht aan de economische ordening en stelt: “Er is geen economisch argument voor zulke enorme verschillen in inkomens en vermogens als nu. […] We hebben een andere economische wereldorde nodig, gebaseerd op rechtvaardigheid en duurzaamheid. Milieuschade, klimaatverandering en armoede bedreigen de mensheid. Het huidige sociaaleconomische systeem is niet in staat om een rechtvaardige en duurzame samenleving te scheppen. We hebben een nieuw concept van ‘welvaart’ nodig, dat rechtvaardigheid, duurzaamheid en mensenrechten insluit. Groei van de economie (BNP) betekent niet per se meer welvaart. Echte welvaartsgroei is ook heel goed te combineren met gelijkheid en duurzaamheid”.
De Banning Vereniging en het manifest
De Banning Vereniging, de Nederlandse tak van de ILRS, was nauw betrokken bij het opstellen van het manifest. Het eerder genoemde zinnetje “The state can best be secular, but society is not,” komt uit een inleiding die prof. Herman Noordegraaf, voorzitter van Trefpunt PvdA en Levensovertuiging en bestuurslid van de Banning Vereniging, hield tijdens een conferentie van de ILRS over ‘mobilising the religious left’. En schrijver dezes was nauw betrokken bij het opstellen van de uiteindelijke resolutietekst. De Banning Vereniging bespreekt het manifest tijdens haar jaarvergadering op 30 mei.
Door Johan van Workum