Banning Leergang 2024: Democratie onder druk

De Banningleergang is een jaarlijkse serie bijeenkomsten van de Banning Vereniging over een concrete vraag of thema. Samen met deskundigen kijken we vanuit verschillende perspectieven naar een maatschappelijk vraagstuk. Deelname aan de leergang kost 75 euro (25 euro voor minima en studenten). De leergang is officieel onderdeel van het scholingsaanbod van de Partij van de Arbeid, maar staat open voor iedereen. De bijeenkomsten vinden plaats in het centrum van Utrecht en starten om 18.00u met een eenvoudige broodmaaltijd. Rond 21.00u ronden we af. 

Het aantal plaatsen is beperkt, dus wacht niet te lang met aanmelden! Dat kan via deze link.

Je aanmelding wordt altijd bevestigd en is definitief na betaling van de bijdrage. 

Dit voorjaar gaat de Banning Leergang over democratie. Wat zijn de geschreven en ongeschreven spelregels van democratie? Wat zijn democratische waarden en manieren van doen? Hoe gaat het met de democratie in Nederland, Europa en de rest van de wereld? Welke rol kunnen wij hierin spelen?

In landen waar bij elkaar opgeteld meer dan de helft van de wereldbevolking woont, gaan kiezers in 2024 naar de stembus. Dit jaar houden meer dan 70 landen verkiezingen en begin juni mogen we zelf naar de stembus voor de Europese verkiezingen. Maar al die verkiezingen betekenen niet dat de wereld democratischer is dan ooit. Want nooit eerder bewogen zo veel landen van de democratie weg.

We zien over de hele wereld, en ook in Europa, steeds vaker dat autoritaire leiders de formele instituties van de democratie gebruiken om de rechtsstaat stap voor stap van binnenuit te verzwakken. Lange tijd groeide het aantal democratieën. Op het hoogtepunt, in 2009, waren er wereldwijd 44 democratische rechtsstaten. In de afgelopen vijftien jaar is al deze winst verloren gegaan en zijn we wereldwijd terug op de situatie van vóór 1989. Inmiddels leeft bijna driekwart van de wereldbevolking in een autocratie en leeft slechts 13% in een volwaardige democratische rechtsstaat.

Het zijn daarbij vooral de meer informele, ongeschreven spelregels van de democratie – respect voor minderheden, ruimte voor pluriformiteit, geen bemoeienis met de rechter, verlies nemen – die als eerste met voeten worden getreden. Als het gaat over de kwaliteit van democratie, moeten we ons dus niet te veel blindstaren op verkiezingen. We zien steeds vaker dat alle randvoorwaarden voor een levende democratie, zoals een vrije pers, vrijheid van vereniging en vergadering, vrije en eerlijke verkiezingen, stap voor stap worden afgebroken.

Ook in Nederland zijn hier zorgen over, al langer vanwege bijvoorbeeld het toeslagenschandaal, maar na de laatste Tweede Kamer verkiezingen wordt hier steeds vaker over gesproken. Daarom gaan we hier op 4 avonden over in gesprek met wetenschappers, experts en politici. Wat zijn de geschreven en ongeschreven regels van een democratie? Hoe staat het ervoor met de democratie in Europa en Nederland? Klopt het dat de democratie onder druk staat en zo ja, waar merken we dat aan en wat kunnen we hiertegen doen? 

22 mei: Thijs Reuten

Zorgen zijn er ook over de verkiezingen in Europa. Niet alleen zijn er dit jaar meerdere nationale verkiezingen – bijvoorbeeld in België en Oostenrijk – ook kiezen de 27 EU-landen een nieuw Europees Parlement. Met recente nationale en lokale overwinningen in Slowakije, Duitsland, Zwitserland, Polen en Nederland, zien experts een populistische wind door Europa waaien. Eerder kwamen ook in Hongarije, Italië, Finland en Zweden al rechts-populisten aan de macht. We spreken deze avond over onze rol in de Europese democratie en rechtsstaat met Europarlementariër Thijs Reuten. 

29 mei: Ruud Koole

De democratische rechtsstaat is gebaseerd op twee pijlers. Een electorale pijler, waarin politieke partijen, parlement en regering handelen op basis van een kiezersmandaat. En een niet-electorale pijler, waarin niet-gekozen overheidsinstellingen als de rechterlijke macht, centrale banken en andere autoriteiten besluiten nemen die veel mensen raken. Als het goed is houden die pijlers elkaar in evenwicht met het oog op het welzijn van het volk. Maar functioneren zij nog wel goed? En is de verhouding tussen die twee pijlers nog wel in balans? We gaan hierover in gesprek met Ruud Koole, politicoloog, historicus en emeritus-hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit Leiden. Hij was voorzitter van de PvdA en lid van de Eerste Kamer.

12 juni: Menno Hurenkamp

Een levende democratie heeft meer nodig dan formele instituties, vastgelegd in Grondwetten, formele regels en reglementen van orde. Een democratie blijft alleen in leven bij gratie van democratische manieren van doen. Veel van die manieren van doen zijn nergens formeel vastgelegd. Door de opkomst van het populisme en door hoe we in ‘bubbels’ leven is er ‘democratiearmoede’ ontstaan. Ons democratisch voorstellingsvermogen droogt op. Hier is iets aan te doen, al vraagt dit wel een inspanning van ons allemaal. Het begint met begrijpen dat democratie mensenwerk is, waarbij vier criteria centraal staan: gelijkheid, eigenaarschap, participatie en wederkerigheid. We gaan hierover in gesprek met prof. Menno Hurenkamp, hoogleraar democratie als mensenwerk aan de Universiteit voor Humanistiek. 

19 juni: Lonneke van Noije

Ook in Nederland zijn er zorgen over onze democratie. De Staatscommissie rechtsstaat heeft aan het SCP gevraagdopvattingen van burgers over de democratische rechtsstaat te onderzoeken. De laatste jaren is er grote onvrede onder Nederlandse burgers over het functioneren van de politieke instituties, maar de steun voor de democratie en veel van haar waarden is en blijft groot. Daarin staan vrijheden volgens de meeste mensen centraal. Toch heeft ongeveer een derde van de Nederlanders in bepaalde situaties sympathie voor meer autocratische of technocratische vormen van bestuur. Achter grote steun voor abstracte begrippen als democratie en vrijheid, gaat verdeeldheid schuil over wat ze precies betekenen en waar de grenzen van democratische waarden liggen. We gaan hierover in gesprek met Lonneke van Noije, senior wetenschappelijk medewerker bij het SCP en een van de auteurs van de kennisnotitie voor de Staatscommissie Rechtstaat: ‘Burgers over democratie en rechtsstaat’.

Bronnen: