Het was al een belangrijke politieke frase voordat Pieter Omtzigt er een boektitel van maakte; een ‘nieuw sociaal contract’. Kim Putters, voorzitter van het Sociaal en Cultureel Planbureau, schreef er veelvuldig over. Lodewijk Asscher pleitte ervoor toen hij en essay schreef over Nederland na corona. En minister van staat Herman Tjeenk Willink refereerde er meermaals aan, laatstelijk nog in het verslag van zijn bevindingen als informateur. Maar wat is een ‘nieuw sociaal contract’ eigenlijk? Wie sluit dat met wie, wie kan en mag van dat contract onderdeel zijn, en wie bepaalt de voorwaarden van het contract? Of, wat abstracter gesteld, wat is de verhouding tussen individu en gemeenschap? Wat is vrijheid als waarde in de maatschappelijke verhoudingen? En wat is de rol van de staat, de politiek, het recht?

Als dat type vragen gesteld worden, dan is de eensgezindheid waarmee de noodzaak van een nieuw sociaal contract onderstreept wordt snel weg. Want (zoals vaker) is een begrip snel gepopulariseerd, maar gaat het vervolgens altijd weer om de details, de uitwerking, de definitie. Over die details, die uitwerking, die definitie gaat de Banning Leergang 2021. We spreken met denkers en wetenschappers die onlangs of binnenkort publiceerden over dit type vragen. Die ons kunnen helpen bij het formuleren van een sociaaldemocratische visie op dat nieuwe sociaal contract.

De Banning Leergang is de jaarlijkse zoektocht van de Banning Vereniging naar een antwoord op een politiek-filosofische vraag. Samen met experts werken we toe naar een begin van een antwoord. De leergang heeft plaats op vier avonden in het najaar. Naar we hopen kunnen de meeste bijeenkomsten zoals te doen gebruikelijk weer plaatsvinden in het centrum van Utrecht, op loopafstand van het Centraal Station. De avonden beginnen om 18.00u met een eenvoudige broodmaaltijd en duren tot 21.00u. Kosten voor deelname bedragen 75 euro (25 euro voor studenten en minima). De Partij van de Arbeid heeft de leergang erkend als officieel onderdeel van haar scholingsaanbod, maar de leergang staat open voor eenieder. Aanmelden kan via deze link. Deelnemers ontvangen voorafgaand aan elke bijeenkomst een of meer teksten ter voorbereiding.

NB: vanwege de nieuwe coronamaatregelen bieden we een deel van de leergang digitaal aan. De gewijzigde data en tijden hieronder. Meer informatie? Neem contact op via info@banningvereniging.nl.

Het programma:

Dinsdag 5 oktober: Vrijheid!
Spreker: Annelien de Dijn, historica en hoogleraar Politieke Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Van de hand van De Dijn verscheen vorig jaar het baanbrekende boek Freedom. An Unruly History. Zeker sinds het onlangs ook in Nederlandse vertaling verscheen, is De Dijn een graag geziene gast in dag- en weekbladen, waar zij de tweeduizendjarige geschiedenis van het vrijheidsbegrip inzet ter duiding van het politiek-maatschappelijke debat van vandaag en morgen.

In de openingsbijeenkomst – die waarschijnlijk digitaal zal moeten plaatsvinden omdat de spreker dit najaar niet in Nederland zal zijn – verkennen we vragen die samenhangen met het begrip vrijheid. Wat is dat eigenlijk? Welke verschillende tradities en definities concurreren als het gaat om vrijheid? En op welke manier kan een alternatieve notie van vrijheid behulpzaam zijn in de zoektocht naar een sociaaldemocratische visie op het sociaal contract?

Dinsdag 9 november: Gemeenschap!
Spreker: Frans Wijsen, theoloog en hoogleraar praktische religiewetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Wijsen publiceerde onlangs het boek De multiculturele uitdaging, waarin hij vragen rondom gemeenschappelijkheid en samenhang verkend in een multi-etnische en multi-religieuze samenleving als de Nederlandse.

In de tweede bijeenkomst kijken we met de spreker naar het belang van gemeenschap en samenhang in een samenleving die meer en meer verdeeld lijkt in groepen, bubbels en bellen waarin slechts gelijkgestemden welkom zijn. Hoe zijn dergelijke verschillen te overbruggen? En heeft het debat over wat we de multiculturele samenleving zijn gaan noemen daarbij geholpen? Wat is de waarde van benoemen van verschillen en zoeken naar overeenkomsten?

Woensdag 1 december: Recht!
Spreker: Ruud Koole, politicoloog en lid van de Eerste Kamer. Van zijn hand verscheen het boek Twee Pijlers, over het wankele evenwicht in de democratische rechtsstaat. In dat boek wordt even systematisch als zorgvuldig verkend welke actoren eigenlijk ons politieke en maatschappelijke bestel vormgeven: de rechterlijke macht, de centrale bank, Europa, de volksvertegenwoordiging, de politieke partij, de regering. En wij natuurlijk, het volk (de ‘hardwerkende Nederlander’, zo je wil).

Met Ruud Koole gaan we, zoals te doen gebruikelijk in de laatste bijeenkomst van de leergang, in gesprek. Over de theorie van de rechtsstaat, het idee van het sociaal contract, de weerbarstige praktijk van politiek en parlement en alles wat nog meer bij de deelnemer boven komt naar aanleiding van de verschillende bijeenkomsten.

Verzet naar dinsdag 7 december: Burgerschap! (datum was dinsdag 16 november)
Spreker: Menno Hurenkamp, politicoloog verbonden aan onder andere de Universiteit voor Humanistiek. Samen met Evelien Tonkens publiceert hij aanstaand najaar het boek En nou ik even! Burgerschap en de kwaliteit van de samenleving. Eerder promoveerde Hurenkamp op een boek over burgerschap onder de titel Met opgeheven hoofd.

In de derde bijeenkomst gaan we in op de rol van de politiek en de staat in dat sociaal contract. Als dat immers vooral iets is waar politici mee bezig zijn, hebben we dan zelf ook nog wat te zeggen? Wat is de rol van burgers of burgerschap in dat contract. Hebben we daar nog invloed op, of mogen we alleen de handtekening zetten? En mocht dat laatste zo zijn, hoe erg is dat eigenlijk? Want, zeg nu zelf, zijn inwoners die zich in hun hoedanigheid als burger met de (lokale) politiek bemoeien niet eigenlijk vooral bezig met hun eigen belang? En past dat eigen belang dan in een sociaal contract?

—

Mede met het oog op mogelijk voortdurende beperkingen die ook dit najaar nog kunnen voortduren is het aantal deelnemers aan de leergang beperkt. Wacht dus niet te lang met aanmelden. Dat kan via dit formulier. Bovendien is de leergang dit jaar opmaat naar meer. Bijvoorbeeld naar de Banning Lezing van FNV-voorzitter Tuur Elzinga in de Rode Hoed op 21 februari 2022. En de Banning Prijs 2022, waarin jonge denkers (tot 40 jaar) uitgedaagd zullen worden zelf aan de slag te gaan met het formuleren van (onderdelen van) dat nieuwe sociale contract.