Tijdens een publieksbijeenkomst van Trefpunt over het rapport van de commissie-Melkert gingen Martin van Leeuwen en Thomas Ronnes (beiden lid van de commissie-Melkert) in gesprek met Herman Noordegraaf (hoogleraar diaconaat aan de protestantse theologische universiteit) en met leden van Trefpunt. Ineke de Vries (directeur Humanistisch Verbond) verzorgde een schriftelijke bijdrage.
Martin van Leeuwen vertelde dat de crisis die de aanleiding voor het rapport vormde, dieper gaat dan de bankencrisis alleen. “Het herstel uit de crisis leidt nog steeds tot stijging van de werkloosheid. Veel mensen hebben angst voor de toekomst, voor de toekomst van hun kinderen. We zien een opwarming van de aarde, steeds minder vaste banen, Noord versus Zuid-Europa. We spreken van een economisch-financiële crisis, een ecologische crisis en een sociale crisis. Deze drie crises hangen met elkaar samen in een concentratie op het financiële.”
Werk en duurzaamheid
De commissie zag werk als een van de belangrijkste thema’s, aldus Thomas Ronnes. “Maar het beleid is niet echt op werk op gericht – dat is alleen gericht op de 3% en op het begrotingstekort. Werk is niet alleen geld verdienen, maar ook jezelf ontplooien, zelfvertrouwen krijgen. We pleiten daarom voor een omslag in het beleid. Wij willen dat de ECB werkgelegenheidsdoelstelling krijgt: maximaal 5% werkeloosheid. We willen dat er wat minder gewerkt wordt per persoon per week zodat werk gecombineerd kan worden met zorgtaken. We willen ook dat werkomstandigheden waaronder mensen werken, beter worden. Bovendien stellen we voor om pensioenregelingen contractvormneutraal te maken, zodat mensen via een nationale regeling pensioen opbouwen.”
Een ander belangrijk thema in het rapport is duurzaamheid. Van Leeuwen gaf aan dat de aandacht die de commissie daarvoor vraagt voor de PvdA ongebruikelijk is. “We zien veel meer stormen, veel meer zware regenval en overstromingen. Een ander vraagstuk betreft de grondstoffen. Er is een enorme run op grondstoffen en die zijn eindig. De toegang tot grondstoffen en een prettig leefklimaat zijn bovendien zeer ongelijk verdeeld. Wij pleiten daarom voor versnelde omschakeling naar een duurzame samenleving, met hernieuwbare energie, een economie die biobased en circulair is.”
Kwaliteit van het bestaan
Herman Noordegraaf plaatste het rapport in een historisch kader. Het rapport sluit volgens hem aan bij de sociaaldemocratische traditie die de kwaliteit van het bestaan centraal stelt. “De meest fundamentele invalshoek van het rapport is: hoe kunnen we voorkomen dat de markt en het geld over de mens en zijn leefwereld gaan heersen? Verschillende citaten illustreren dat: ‘Echte markten behoren in hun uitkomsten de samenleving te dienen.’ Er is een andere mentale instelling nodig om een beeldbepalende cultuur van speculatie en korte termijn gewin te vervangen door een herwaardering van gemeenschapszin en gemeenschapsbelang gericht op de langere termijn.’”
“Het systeem van het kapitalisme was enigszins getemd na de Tweede Wereldoorlog. Maar vanaf de jaren zeventig is er onder invloed van de macht van het geld, globalisering en neoliberalisme een financieel-economisch complex ontstaan dat alles is gaan domineren. De vraag is hoe je dat terug kan draaien. Hoe krijg je een sociaal rechtvaardig, ecologisch gezond en economisch sterk systeem? Het zijn morele noties die daarin een rol spelen.”
Noordegraaf formuleert twee vragen aan Ronnes en Van Leeuwen:
- Wat zijn de criteria voor een nieuwe balans? Hoe vul je die in? Betekent het concreet dat we minder moeten vliegen? Welke normen hanteren we?
- Moeten we in plaats van het BNP niet een veel breder welvaartsbegrip gebruiken?
Emeritus hoogleraar Hans Opschoor vindt het een verademing om in een PvdA-rapport een goede visie op duurzaamheid te vinden. Hij vraagt zich net als Noordegraaf af wat die duurzaamheid operationeel betekent in de zin van doelstellingen en randvoorwaarden. “Het rapport omarmt de twee graden-doelstelling. Dat is een goed voorbeeld van een belangrijke norm. Maar hoe zit het met grondstoffen, met kwik in de Waddenzee? Wil het rapport ook daar normen zoeken? Er is de norm dat je niet meer moet consumeren dan elke wereldburger zou kunnen. Vindt de PvdA dat ook?”
Van Leeuwen is het ermee eens dat er normen ontwikkeld moeten worden en die mogen best heel streng zijn, als er maar een duidelijke lange termijn perspectief ligt. De commissie had niet voldoende expertise om zelf die normen op te stellen, maar is het er van harte mee eens dat ze er moeten komen. Een breder welvaartsbegrip is inderdaad van belang – daar doet de commissie ook voorzetten voor in het rapport.
Mensvisie
In haar schriftelijke bijdrage aan de discussie vraagt Ineke de Vries (directeur van het Humanistisch Verbond) aandacht voor de mensvisie die uit het rapport spreekt. “De mens is in het rapport vooral onderdeel van systemen. Het individu als handelend en betekenisgevend wezen, dat een zinvolle bijdrage wil leveren, de wereld om zich heen wil vormen, dat moreel handelt, en waarop een politieke partij appèl kan doen, dat wezen zien we te weinig terug in dit rapport.”
Het rapport maakt in de beleidsvoorstellen lang niet overal een echte verbinding met waarden, aldus De Vries. Het Van waarde-onderzoek bood het normatieve kader voor dit rapport. De Vries pleit ervoor om dat normatieve kader dan ook duidelijk te laten terugkeren in de doelstellingen en de beleidsvoorstellen van het rapport. “Door morele en economische uitgangspunten met elkaar te verbinden, door duidelijk te maken waar bestaanszekerheid, goed werk, verheffing en binding in het geding zijn en door duidelijk te maken wat het middel en wat het doel is.”
Van Leeuwen aanvaardt dat de koppeling tussen waarden en beleid altijd helderder en beter kan, maar benadrukt dat het rapport al buitengewoon normatief is. Thomas Ronnes beaamt dat. “We nemen expliciet afstand van spreadsheet management. Winst alleen is niet zaligmakend, groei alleen ook niet. Wat kost het, ook qua mens en natuur?” Hij is het er stellig mee eens dat onderwijs niet alleen dient ter voorbereiding op de arbeidsmarkt, maar ook ter voorbereiding op een rol in de samenleving.
N.B. De Trefpunt-bijeenkomst vond plaats op 23 januari in Utrecht. Op het PvdA-congres van 16 februari in Breda erkent Melkert dat de mensvisie explicieter aan bod mag komen. Hij spreekt de hoop uit dat die mensvisie meer uitgesproken wordt in de resolutie die op basis van het rapport wordt geschreven.
Hier kunt u de volledige betogen teruglezen van: