Dat 2020 de geschiedenisboeken in zal gaan als het coronajaar, dat moge duidelijk zijn. Wat valt er over het bijna afgelopen jaar te zeggen vanuit het perspectief van onze Banningvereniging? Het onderstaande is niet bedoeld als jaaroverzicht maar als persoonlijke impressie.

Corona en Milieu

Aan het begin van het coronajaar (21 februari) kon de tweede Banninglezing in de Rode Hoed op het nippertje worden uitgesproken door de directeur van Urgenda, Marjan Minnesma. Vervolgens maakte de coronacrisis inclusief lockdown aan iedereen nog eens duidelijk hoe groot de impact van ons ‘normale’ leven op onze leefomgeving is. Wat werd de lucht plotseling schoon… Natuurlijk kwam de vraag op of we het coronavirus mede over ons hebben afgeroepen door onze levensstijl: de wijze waarop we het milieu exploiteren. Moeten we niet veel groener, gezonder en bewuster gaan leven?

Zoals de Banningvereniging in een brief aan de verkiezingsprogramma-commissie al geschreven had: de klimaatcrisis is niet alleen een technisch maar ook een moreel vraagstuk. Tegelijk kan de klimaatcrisis niet alleen overwonnen worden door een betere individuele levensstijl. Stevig ingrijpen van overheidswege blijft een must. In zijn boek Een beter milieu begint niet bij jezelf doet auteur Jaap Tielbeke een dringend beroep op de politiek. De ecologische crisis is allesomvattend en gecompliceerd. Het is een mythe dat we allemaal even schuldig zouden zijn aan klimaatverandering. Vleesloze dagen en vliegschaamte zijn natuurlijk prima, maar mogen de politiek niet weerhouden van nieuwe, strenge regelgeving. Ook kunnen we ons niet de klimaatcrisis uit innoveren door alleen te speculeren op slimme technologie. Er is politieke actie nodig, en wel nu.

De discussie over de aan KLM te stellen eisen bij financiële steun na de uitbraak van de coronapandemie zijn wat dat betreft illustratief voor wat ons na de landelijke verkiezingen van 2021 te wachten staat: beantwoording van de vraag hoe hard de eisen zijn die de overheid gaat stellen bij de uitvoering van de Nederlandse Klimaatwet en Europese Green New Deal. Goed dat we als Banningvereniging besloten hebben om het huidige jaarthema – klimaatpolitiek – verder te behandelen in de eerste helft van 2021!

Corona en Overheid

Het blijft opvallend hoe de overheid in 2020 een comeback maakte, in ieder geval het overheidsimago flink werd opgepoetst. Zelfs rechts lijkt de overheid weer voorzichtig te omarmen. In tijden van crisis leert men zijn vrienden kennen en iedereen weet weer hoe belangrijk een goed functionerende overheid is. Om de regie in handen te nemen; noodzakelijke maatregelen te treffen om de samenleving in rudimentaire vorm voort te laten bestaan; om offers te vragen op grond van solidariteit. Een betrouwbare, transparante, goed werkende, communicatieve overheid is van levensbelang.

Helaas voedde de onzekerheid omtrent de uitkomsten van de coronamaatregelen, zeker tijdens de tweede lockdown, een scherp en bij vlagen buitengewoon gepolariseerd debat. Tevens voedde het bij een aantal landgenoten een fundamenteel wantrouwen jegens instituties. Corona leek ons eerst dichter bij elkaar te brengen, maar bracht vervolgens ook de bestaande maatschappelijke kloven en tegenstellingen nog eens pijnlijk aan het licht (rijk/arm, jong/oud, zwart/wit, gelovig/seculier). In een gepolariseerd maatschappelijk klimaat is het te hopen dat politici niet alleen tegenstellingen publiek uitvergroten, maar ook zoeken naar gezamenlijke oplossingsrichtingen, en dat niet alleen buiten het zicht van de camera.

Dat we overigens niet al ons vertrouwen op de overheid moeten stellen bleek tijdens de parlementaire verhoren rond de uiterst pijnlijke Toeslagenaffaire. Een voorbeeld van volstrekt doorgeschoten overheidshandelen waarin politici en ambtenaren de verantwoordelijkheid achteraf graag naar elkaar afschuiven. En dan zwijg ik nog maar over het onthutsende onvermogen bij zowel het Nederlandse kabinet als bij Europese politici om te komen tot een humane oplossing van de vluchtelingencrisis, in het bijzonder op Lesbos. Het gaat dus niet alleen over meer of minderheid overheid maar ook over de vraag wat een ‘goede’ overheid in morele zin betekent.

Corona en zingeving

In het PvdA concept-verkiezingsprogramma staat een mooie passage over het belang van de door corona zo zwaar getroffen kunst en cultuur: kunst en cultuur gaan over wie we zijn, over de verhalen die we elkaar vertellen en wat we dromen. Ook maken ze zaken bespreekbaar. Kunst en cultuur vormen een betekenis-gevende activiteit in een samenleving waarin dit jaar veel mensen geconfronteerd werden met eenzaamheid, verlies en gevoelens van zinloosheid. Dat laatste zeker ook onder jongeren. Het onderstreept weer eens het grote belang van een perspectief in het leven. Het geeft ook het grote belang aan van ontmoetingen, iets voor een ander kunnen doen, betekenisvolle contacten. Juist in een tijd waarin we veel van die contacten moeten missen worden we ons weer zeer bewust van het grote belang ervan. De mens is een sociaal wezen dat alleen in verbinding met anderen tot volle ontplooiing kan komen (Willem Banning). De ‘allenige mens’ verpietert snel (Dirk de Wachter).

Het onderstreept ook het grote belang van levensbeschouwelijke verbanden. In alle diversiteit stellen zij de vraag naar zin en betekenis van het leven. En pogen die vraag te beantwoorden in het licht van een specifieke traditie. Hopelijk zonder daarbij anderen en hun antwoorden uit te sluiten. Van het grote belang van samenbindende verhalen, rituelen en symbolen zijn we ons weer sterker bewust geworden. Dat is winst in een jaar dat verder grote verliezen kent.

Ten slotte

Het boek dat eind 2019 over onze Banningvereniging verscheen heet: Geloven in het ideaal. Aan ons de opdracht om ook in 2021 in het ideaal te blijven geloven en daarover met elkaar en de samenleving in dialoog te treden. Open en verdraagzaam, maar ook vanuit de overtuiging dat het ideaal van een vrije, rechtvaardige, humane en duurzame samenleving nog heel wat arbeid vergt.

Over perspectief gesproken: 2021 wordt hopelijk het jaar van een goed werkend vaccin. Wereldwijd, ook in landen die minder kapitaalkrachtig dan Europa en Amerika kunnen inkopen op de markt van vaccinaties. Ook hier is de vraag: hoe kan een goede overheid er zorg voor dragen dat we met elkaar de juiste keuzes maken. Het gaat dan niet alleen over de feitelijke verdeling van geld en goederen, maar ook over de vraag of die verdeling moreel houdbaar is.

Een Nederlands verkiezingsjaar wordt 2021 ook. Met hopelijk een goed resultaat voor links. Bovenal wordt komend jaar een jaar waarin we elkaar weer ‘levend’ gaan ontmoeten. Zoomen heeft zo z’n voordelen, maar er gaat niets boven echte ontmoetingen van aangezicht tot aangezicht. Zelfs als dat nog even op anderhalve meter dient te geschieden.