Een bijzondere man aan de vergetelheid ontrukt
Johannes Tenthoff was predikant in Hoorn van 1888 tot 1913. Hoorn kent een biografische reeks, waarin interessante bewoners van Hoorn worden beschreven. De auteur van De eenzame strijd van Johannes Tenthoff, Arnoud Schaake, kreeg de kans om een bijdrage te leveren voor deze reeks. Hij schreef een boeiend boek over een bijzondere predikant die vooruitstrevend was in allerlei opzichten.
Door Mijnke Bosman-Huizinga
Johannes Tenthoff werd geboren in 1847. Een gemakkelijke jeugd had hij niet. Zijn vader zat enkele jaren in de gevangenis, het gezin leefde in armoede en trok uiteindelijk in bij de grootvader van Johannes, die onderwijzer en taalmeester was van beroep. Ongetwijfeld heeft deze grootvader er voor gezorgd dat Johannes een goede opleiding kreeg. Hij ging naar het stedelijk gymnasium in Amsterdam en studeerde theologie in Utrecht.
Sociale rechtvaardigheid
Johannes was opgevoed in de traditie van de calvinistische Waalse kerk. In Utrecht werd hij geconfronteerd met de meer vrijzinnige moderne theologie, die veel indruk op hem maakte. Kandidaat-predikant werd hij in 1876 in Herkingen. Dat was geen succes. Vervolgens ging hij naar Koedijk en Assendelft. In die periode ontwikkelde Tenthoff een sterk gevoel voor sociale rechtvaardigheid. Dit gevoel zou hem in zijn leven nooit meer verlaten en in zijn laatste standplaats Hoorn heeft hij steeds gestreden voor het tegengaan van armoede. Hij was betrokken bij de arbeidersbeweging die streed voor betere arbeidsvoorwaarden en fatsoenlijke salarissen. Tenthoff hield lezingen, schreef artikelen en pleitte steeds voor de verbetering van de situatie van arbeiders. Merkwaardig is dat hij zich niet aansloot bij de SDAP. Volgens Schaake stond het atheïsme in de SDAP hem tegen. Een ontmoeting met Troelstra was geen succes. Met recht kan daarom gezegd worden dat hij een eenzame strijd voerde.
De eenzame strijd is bijna overdadig voorzien van beeldmateriaal en citaten. Het moet de auteur veel tijd en moeite hebben gekost om dit alles bij elkaar te brengen. Voor de lezer is het soms lastig om citaten aan te treffen die de lopende tekst onderbreken. Dat neemt niet weg dat veel van de citaten bijdragen aan een duidelijk beeld van de roerige wereld waarin Tenthoff leefde en streed. Enerzijds werd hij geconfronteerd met het modernisme in theologie en kerk, anderzijds was hij betrokken bij de opkomst van de arbeidersbeweging. In de kerk was hij een van de eersten die de strijd aanbond tegen de geringe betrokkenheid van de kerken met het armoedeprobleem. En hij leed onder het feit dat er sprake was van afname van de kerkelijke betrokkenheid.
Zwak gestel
Helaas had Tenthoff een zwak gestel. Hij overleed op 10 juni 1916. Daaraan was een periode van ziekte voorafgegaan. De dood van zijn vrouw kon hij moeilijk te boven komen. Hij werd opgenomen in de inrichting Rhijngeest, maar herstelde niet goed. Na 36 jaar predikantschap ging hij vervroegd met emeritaat.
Voor de Banning Vereniging is interessant dat Willem Banning enige jaren in Hoorn woonde. Hij ontmoette daar Tenthoff en door hem geïnspireerd begon hij in 1913 met de studie theologie in Leiden. Hij had veel waardering voor Tenthoff.
Het boek van Arnoud Schaake is beslist het lezen waard. Het geeft een fascinerende indruk van een bijzondere predikant in een roerige tijd. Het enige probleem van het boek is het formaat. Het lijkt een beetje op een schoolatlas met de twee kolommen en een smalle kolom met illustraties. Helemaal lekker leest dat niet.